Tikkun Olam
Als ik naar het werk van Felix kijk en de persoon van Felix in ogenschouw neem, dan moet ik direct denken aan wat in het Hebreeuws wordt genoemd Tikkun Olam, letterlijk vertaald in het Engels: ‘Repair the world’ of poëtischer vertaald ‘Mend the world’. Het verbeteren en het herstellen van de wereld. Bij het concept van Tikkun Olam gaat het erom de wereld te verbeteren waardoor de goddelijke aspecten van gerechtigheid, medeleven en vrede op aarde zichtbaar zullen worden. Dit concept werd in de zestiende eeuw geïntroduceerd door de rabbijn en kabbalist Isaak Luria (1534 – 1572). Volgens Luria was God bij de schepping niet in staat het goddelijke licht geheel over te brengen. Zo bleef er voor de stervelingen op aarde nog het een en ander over om te repareren en te herstellen.
Het is volgens Luria aan de mens om hieraan bij te dragen. En beeldende kunst kan volgens mij daarin een belangrijke rol spelen. Met name de beeldende kunst van Felix. Door ons te wijzen op onze zwakheden en onze beperkingen en onze fragiliteit, en dat wij allemaal sterfelijk zijn en dat ons verblijf op aarde slechts tijdelijk is. Maar ook op onze spiritualieit, onze verbeelding en onze creatieve kracht. Felix is een kosmopoliet, een homo universalis. Voor hem zijn er geen grenzen. En eigenlijk ook geen landen.
De wereld is zijn woonplaats en hij put uit de hele aardbol, cross culture and cross time. Felix heeft dat wat ik zou willen kenschetsen als een wereldziel. Hij schakelt leven en kunst aan elkaar, zoals in zijn eigen persoon alle kunstvormen zijn samengevloeid. Hij overbrugt kloven en slecht barrières waar dat op het eerste gezicht onmogelijk leek. Binnen de Caraïbische context heeft hij als beeldend kunstenaar door zijn authentieke, artistieke credo een unieke positie ingenomen die jammer genoeg nog niet voldoende onderkend wordt en op zijn merites wordt beoordeeld.
Felix is een bijzonder mens, multigetalenteerd en multidisciplinair. Want hij is niet alleen beeldend kunstenaar, maar ook dichter, schrijver, theatermaker, filmmaker, regisseur en curator. Hij is niet in een vakje te plaatsen en niet onder een noemer te vatten. Dat is zijn ex huberante en veel omvattende vermogen. Zijn persoonlijke visie is er een die gebaseerd is op het leven hier op deze soms roerige, pijnlijke en dan weer wonderschone wereld en daar put hij zijn kracht en zijn inspiratie uit.
Een levenskunstenaar en een kunstenaar van het leven par excellence. Jazeker, een levenskunstenaar en een kunstenaar van het leven. Felix voert ons met zijn beeldende kunst mee in de krochten en gangen van zijn eigen creativiteit, levensfilosofie en persoonlijke lotgevallen. Ook die zijn niet te kadreren of in een hokje of vakje te proppen. Net zo multigefacetteerd als zijn persoon is, is zijn beeldende kunst. Niet één stijl, maar verschillende stijlen die hij steeds bezigt, afhankelijk van het onderwerp.
En die onderwerpen en thema’s zijn gevarieerd, wisselend en van uiteenlopende dimensie en aard, zoals het leven zelf.
Een van Felix’ meest pregnante uitspraken is zonder enige twijfel: ‘Alles is verloren – tot Abel wordt herboren - de herinnering vergeet’. Hij herinnert ons hiermee aan wat wij stervelingen met ons meedragen, de eerste broedermoord. Een gegeven dat tot nadenken stemt. Hoe gaan we daarmee om? En hoe kunnen we daar iets aan doen?
Uit de Griekse mythologie toont hij ons in het schilderij ‘Icarus descending’ de overmoed van Ikarus: Ikarus die de raad van zijn vader Daidalos niet opvolgde en te dicht bij de zon ging vliegen en zo naar beneden viel. En in het wandkleed ‘Return of Ulysses’ dat in samenwerking met Mieke Soemodihardjo tot stand is gekomen, het overspel van Odysseus’ vrouw, dat de Griekse held ontdekte na omzwervingen over de gehele wereld. Maar ook zijn eigen, intrigerende spiritualiteit deelt Felix met ons: zoals bij de kunstwerken ‘The Inner Messaiah’, ‘River Spirit’, ‘Forest Spirit’, waarbij hij tegelijkertijd het lichaam en de lichamelijkheid van de mens bejubelt in deze weergaloze schilderijen. Een eigen en zeer persoonlijke versie van deze techniek van ‘body prints’ die de Franse kunstenaar Yves Klein (1928-1962) in de vorige eeuw initieerde.
Tevens snijdt Felix eeuwenoude ‘klassieke’ relaties aan als die van de kunstenaar met zijn muze, en evenzo die van de tovenaar met zijn leerling. Maar ook in de spirituele wereld van de Caraïbische regio vindt hij een inspiratiebron. Zoals de tekening ‘Ingi Winti’, als eerbetoon aan de Surinaamse indianen en de ‘Tres Potencias’ (de drie krachten) van de Cubaanse santería, die de inhoudelijk leidraad zijn geworden van de tentoonstelling Antepasado di Futuro, die in 2010 in het Curaçaosch Museum werd gehouden.
De assemblages van Felix zijn exquise kunstobjecten.
Ook in deze kunstvorm die zijn samengesteld uit ready mades uit alle denkbare culturen, etaleert Felix op overtuigende wijze dat hij het ‘métier’ van ‘assembleur’ meester is. De kunstwerken hebben niet alleen een intrigerende visuele schoonheid maar zijn vooral getuigenissen van meervoudige gelaagdheden die exemplarisch zijn voor zijn passie en betrokkenheid bij bijvoorbeeld het slavernijverleden. Hij maskeert de nog heersende pijn van deze gruweldaden uit het koloniale verleden niet maar breekt juist een lans om deze zwarte pagina uit de geschiedenis van de mensheid bespreekbaar te maken in al haar nuances, die zo vaak weggemoffeld worden.
Felix’ visie op het onderwerp van de multiculturaliteit is gebaseerd op inclusion van alle etniciteiten en niet op exclusion van bepaalde bevolkingsgroepen die in het huidige tijdsgewricht niet politiek correct zouden zijn. ‘Eigenlijk is iedereen multicultureel’, vertelde hij mij onlangs. En daarmee raakt hij op eigenzinnige wijze de kern van deze zaak die in vele samenlevingen aan de orde van de dag is en een ‘problematisch’ gegeven is geworden. Het begrip multiculturaliteit heeft in de loop van de jaren scherpe kanten gekregen, zou gefaald hebben en maar al te vaak en te graag worden wezenlijke gegevens ervan genegeerd en de culturele invloed van bepaalde etnische groeperingen vergeten. Geijkte parameters worden dan ook in Felix’ gedachtegoed resoluut van de hand gewezen. Zijn kunstwerken ademen een sfeer van totale inclusion: alles komt bij elkaar op een harmonieuze manier, alsof het altijd zo geweest is. Door parallellen tussen alle culturen te trekken en die culturen in hun eigen waarde te laten, botsen deze niet meer. Er ontstaat een soort natuurlijke flow, een beeldend amalgaam van allerlei culturele diversiteiten die de gehele mensheid heeft voortgebracht.
Dat artistieke panorama is karateristiek en wezenlijk voor de beeldtaal van Felix. Daarbij draagt hij met zijn intrinsieke credo als kunstenaar ook nog eens op poëtische en overtuigende wijze bij aan het Tikkun Olam.
Jennifer Smit
Curaçao, juli 2012